Seminarium “Fotografia jako dokument życia” w muzeum POLIN

Seminarium Fotografia jako dokument życia, towarzyszące monograficznej wystawie Romana Vishniaca, odbyło się  18 czerwca 2015 w Muzeum Żydów Polskich, z udziałem historyków sztuki i teoretyków fotografii oraz sporego grona słuchaczy, wśród nich  m.in.przedstawicieli muzeów oraz środowiska akademickiego. Tematem wiodącym była refleksja nad wiarygodnością fotografii dokumentalnej jako źródła, dla której kontekst stanowiła twórczość nie tylko Romana Vishniaca, ale i  innych twórców fotografii dokumentalnej XX wieku, podejmujących tematykę żydowską, m.in. Altera Kacyzne, Menechema Kipnisa, Mojżesza Worobiejczyka, ale też Zofii Chomętowskiej czy Benedykta Jerzego Dorysa.

Wygłoszono następujące referaty:

– dr Renata Piątkowska (Muzeum POLIN), Fotografia jako dokument wydarzeń historycznych. Wizualne świadectwa pogromów w Białymstoku i w Siedlcach (1906);

– dr Tamara Sztyma (Muzeum POLIN), Folkloryści, socjaliści, syjoniści, artyści. Fotografowie żydowskiego życia w Polsce w okresie międzywojennym;

– Teresa Śmiechowska (ŻIH), Fotografia na zamówienie. O autentyzmie reprezentacji w twórczości fotograficznej Menachema Kipnisa i Altera Kacyzne;

– Krzysztof Jurecki, Znaczenie cyklu „Kazimierz nad Wisłą” (1931-1932) Benedykta Jerzego Dorysa w kontekście fotografii polskiej i światowej lat 30. XX wieku;

– Karolina Puchała-Rojek (Fundacja Archeologii Fotografii), „Fotografuję bardzo mało. Po prostu >brak mi ducha>”. Czego nie fotografowała Zofia Chomętowska?

– dr Magdalena Wróblewska (Muzeum Warszawy), Materialność dokumentu fotograficznego –znaczenie rzeczy;

– dr Kamila Leśniak (KUL), Niewidoczne centrum? The Family of Man a Zagłada;

– Tomasz Strug (Muzeum Galicja), Ostatni rozdział? Spojrzenie na projekty fotograficzne

poświęcone Żydom w Europie Środkowej i Wschodniej w latach 70. i 80. XX wieku;

– dr Adam Mazur, Od „Bram tragedii” do „Niewinne oko nie istnieje”. Powojenna polska książka fotograficzna wobec pamięci o polskich Żydach;

– Ewa Małkowska-Bieniek (Muzeum POLIN), Obywatel wyznania mojżeszowego i jego otoczenie na fotografiach Tadeusza Przypkowskiego ze zbiorów Muzeum POLIN (komunikat).

 

 

W wystąpieniach podkreślano, że dość wcześnie (już na początku XX w.) ustalił się swoisty kanon obrazowania pogromów, który pojawiał się także w późniejszych dokumentacjach takich wydarzeń. Omawiając prasę żydowską  lat międzywojennych  zwracano m.in. uwagę na wyraźną dwubiegunowość w sposobie ukazywania  życia społeczności żydowskiej: albo skupiano się na tradycji, na religijności, na folklorze, albo przeciwnie – fotografowano dynamikę, nowoczesność, witalność cechującą  środowiska żydowskie. 

Dokumentacja fotograficzna życia Żydów europejskich, zwłaszcza z naszego regionu, z lat 20 i 30 ub. wieku, jak i tuż powojennych, jest dość bogata, ale ponieważ duża jej część powstała  na zamówienie żydowskiej prasy w Ameryce, bądź  instytucji pomocowych, jak JOINT, jej zadaniem było wywoływanie u odbiorców – zwłaszcza Żydów emigrantów – sentymentu, nostalgii  oraz współczucia dla ubóstwa i zacofania współziomków żyjących na terenach Europy Środkowo-Wschodniej. To każe kwestionować obiektywizm i  rzetelność tej dokumentacji. Niewolna jest ona zresztą od  ujęć typowych, poniekąd kanonicznych. Widać też, że  wielu fotografów chętnie naśladuje  styl i sposób fotografowania Vishniaca.

Interesującym dopełnieniem i poszerzeniem głównego wątku były referaty K.Jureckiego, K. Puchały-Rojek, K.Leśniak, i A.Mazura. Ciekawe było też wystąpienie Tomasza Struga z Muzeum Galicji na temat m.in. genezy współczesnego podejścia środowisk żydowskich do traktowania tematyki Holocaustu.