CZUŁA UWAGA. Urszula Czartoryska wobec fotografii

Do 5 września 2021 czynna była w łódzkim Muzeum Sztuki (ms² przy ul. Ogrodowej 19) wystawa prezentująca postać i dokonania Urszuli Czartoryskiej, wybitnej kuratorki i krytyczki sztuki, przez większą część swojego zawodowego życia związanej z Muzeum Sztuki. Utworzyła  tam Dział Fotografii i Technik Wizualnych oraz zbudowała kolekcję fotografii, tworzoną z wyczuciem pulsu współczesności i zrozumieniem dynamicznych przemian w obrębie kultury wizualnej, a także specyfiki indywidualnych procesów twórczych. Kolekcja odzwierciedla kluczowe momenty w historii fotografii oraz zmieniającą się rolę tego medium.

Z liczącej ponad 3000 dzieł kolekcji wybrano na wystawę 170, ukazując ciągłość poszukiwań artystycznych i rozwoju wybranych postaw twórczych od końca XIX do początku XXI wieku. Tytuł wystawy pochodzi z tekstu Czartoryskiej. Określa postawę twórczą i badawczą, która wiąże się z czujnością, otwartością i zaangażowaniem.

Ekspozycja zbudowana jest wokół czterech wątków, które szczególnie interesowały Czartoryską jako badaczkę. Tytuły tych części zostały zaczerpnięte z jej tekstów. W rozdziale Fotografia zakwestionowana prezentowane są eksperymenty i poszukiwania artystów oraz artystek badających napięcie między fotografią i rzeczywistością. Kwestionują oni przezroczystość i obiektywność obrazu fotograficznego. Część Prywatne, superprywatne, antyprywatne opowiada o migracji fotografii ze sfery prywatnej do publicznej. Rozdział Odkształcanie obrazów świata obejmuje prace artystek i artystów wykorzystujących fotografię do opisywania subiektywnych doświadczeń. Ostatni – Punkty styczności ze światem – poświęcony został fotografii dokumentalnej.

Czartoryska postrzegała fotografię jako złożone zjawisko artystyczno-społeczne. Z taką samą uwagą podchodziła do prac artystów awangardowych co do fotografii amatorskiej i rzemieślniczej. Do interwencyjnych reportaży i fotografii humanistycznej. Podkreślała, że niemożliwe jest zrozumienie tego zjawiska w oderwaniu od innych dziedzin kultury: sztuk wizualnych, filmu czy prasy. Już w latach 70. wskazywała na konieczność krytycznego patrzenia na fotografię i potrzebę edukacji wizualnej. Jej badania, teksty i ciekawość fotografii we wszystkich przejawach ukształtowały nie tylko kolekcję muzeum, ale także całe pokolenia polskich artystek i artystów.

Na ekspozycję składają się fotografie m.in. takich artystów, jak: Janusz Bąkowski, Konrad Brandel, Jan Bułhak, Janusz Maria Brzeski, Wojciech Bruszewski, Zbigniew Dłubak, Bogdan Dziworski, Teresa Gierzyńska, Krystyna Gorazdowska, Zdzisław Jurkiewicz, Edward Hartwig, Florence Henri, Jarosław Kozłowski, Aleksander Krzywobłocki, Jalu Kurek, Natalia Lach-Lachowicz, Jerzy Lewczyński, Bożena Michalik, Antoni Mikołajczyk, Nadar, Fortunata Obrąpalska, Roman Opałka, Marek Piasecki, Julia Pirotte, Józef Robakowski, Eva Rubinstein, Zofia Rydet, Mikołaj Smoczyński, Bronisław Schlabs, Anton Stankowski, Andrzej Strumiłło, Jindřich Štreit, Antanas Sutkus, Stefan Themerson czy Stanisław Ignacy Witkiewicz. Ale są także fotografie anonimowe i zdjęcia prywatne, włączone przez Czartoryską do muzealnej kolekcji i w ten sposób udostępnione publiczności. Wskazywała tym samym na narastającą tendencję do przenikania sfery prywatnej do publicznej, która obecnie – w dobie Internetu – ulega bezprecedensowemu nasileniu.